Γκάνταλφ (Ολόριν)

O Gandalf ο Γκρίζος, αργότερα γνωστός ως Gandalf ο Λευκός, που ονομαζόταν αρχικά Olorin (σε Quenya "Ονειρευτής"), Tharkun (σε Khuzdul "Γκρίζος Άνθρωπος" ή "Άνθρωπος με το Ραβδί") και Mithrandir (σε Sindarin "Γκρίζος Ταξιδευτής"), ήταν ένας Μάγος (Istar) ο οποίος στάλθηκε από το Valinor για να πολεμήσει την απειλή τoυ Sauron. Πήγε μαζί με τον Thorin και την Ομάδα του για να ξαναπάρουν το Erebor από τον Δράκο Smaug, συγκάλεσε την Συντροφιά του Δαχτυλιδιού για να καταστρέψει το Ένα Δαχτυλίδι, και οδήγησε τους Ελεύθερους Λαούς στην τελική εκστρατεία του Πολέμου του Δαχτυλιδιού.

Θεωρούμενος ο σοφότερος των Μάιαρ, ο Γκάνταλφ αρχικά ήταν Μάια του Μάνγουε, της Βάρντα, του Ίρμο και της Νιέννα, με το όνομα Ολόριν. Όταν οι Βάλαρ αποφάσισαν να στείλουν το τάγμα των Ιστάρι (επίσης γνωστοί ως Μάγοι) στη Μέση-Γη για να συμβουλεύουν και να βοηθούν όλους όσους αντιμάχονταν τον Σκοτεινό Άρχοντα Σάουρον, ο Μάνγουε και η Βάρντα αποφάσισαν να συμπεριλάβουν τον Ολόριν ως τρίτο ανάμεσα στους πέντε που στάλθηκαν. 

Περιγράφεται ως ένας γέρος με μυτερό γκρι καπέλο, μακρύ γκρίζο μανδύα και ένα ασημένιο μαντήλι. Είχε μια μακριά λευκή γενειάδα και θαμνώδη φρύδια που έβγαιναν έξω από το χείλος του καπέλου. Αφότου αναστήθηκε, η αλλαγή του χρώματός του από γκρι σε λευκό είναι σημαντική, διότι στάλθηκε πίσω για να αντικαταστήσει τον Σάρουμαν, τον διεφθαρμένο επικεφαλής του Τάγματος των Μάγων και του Λευκού Συμβουλίου. Στο βιβλίο, o ίδιος λέει ότι έχει γίνει ό,τι θα έπρεπε να ήταν Σάρουμαν. Ο Κίρνταν ο Ναυπηγός φάνηκε να το είχε προβλέψει αυτό διότι, όταν ο Ολόριν έφτασε στη Μέση-Γη, έδωσε το Νάρυα, το Δαχτυλίδι της Φωτιάς (ένα από τα Τρία Δαχτυλίδια των Ξωτικών) σε εκείνον και όχι στον Σάρουμαν.

Ο Ολόριν, μετονομαζόμενος σε Γκάνταλφ, πέρασε πολλούς αιώνες ζώντας ανάμεσα στα Ξωτικά σαν άγνωστος, μαθαίνοντας από αυτά και διδάσκοντάς τα. Αργότερα αποκάλυψε την ιδιότητά του ως ένας απ' τους Ιστάρι, και τελικά έγινε γνωστός ως ο πιο σοφός και ο πιο δυνατός αυτού του τάγματος. Εντάχθηκε στο Λευκό Συμβούλιο, το οποίο δημιουργήθηκε για την διερεύνηση της σκοτεινής δύναμης στο Ντολ Γκούλντουρ, και του οποίου είχε προτείνει η Γκαλάντριελ να γίνει αρχηγός, αν και τελικά την ηγεσία του Συμβουλίου την πήρε ο Σάρουμαν αντί για εκείνον. Αν και στην αρχή ο Σάρουμαν ήταν δυνατότερος, γνώριζε περισσότερα για θέματα που αφορούσαν τον Σάουρον και τα Δαχτυλίδια της Δύναμης και ήταν η κεφαλή του Λευκού Συμβουλίου πριν απ' τον Πόλεμο του Δαχτυλιδιού, αργότερα ζήλευε και φοβόταν τον Γκάνταλφ και αυτός ήταν και ο λόγος της προδοσίας του.

Η Αποστολή στο Έρεμπορ

Ο Γκάνταλφ για πολλά χρόνια περιπλανιόταν ανάμεσα στους Ελεύθερους Λαούς της Μέσης-Γης, αλλά πέρασε τον περισσότερο χρόνο του ανάμεσα στα Ξωτικά, όπου έμαθε πολλά και δίδαξε πολλά. Επιπλέον συνέχισε να συλλέγει πληροφορίες για τον Σάουρον και, τελικά, άρχισε να υποπτεύεται ότι ο Νεκρομάντης του Ντολ Γκούλντουρ ήταν στην πραγματικότητα ο Σάουρον που έπαιρνε μορφή για άλλη μια φορά. Εισήλθε λοιπόν στο Ντολ Γκούλντουρ, ο Σάουρον όμως, ακόμη εξαιρετικά αποδυναμωμένος, έφυγε μακριά και, για ένα μικρό διάστημα, το κακό στο Μίρκγουντ μειώθηκε κατά πολύ. Ωστόσο, ο Σάουρον σύντομα επέστρεψε στο Ντολ Γκούλντουρ και, μέχρι το 2850 της Τρίτης Εποχής, είχε ανασυντάξει τις δυνάμεις του εκεί. Εκείνη τη χρονιά ο Γκάνταλφ μπήκε ξανά στο φρούριο και συνάντησε τον Θράιν Β', τον πατέρα του Θόριν Δρύασπι, ο οποίος ήταν ετοιμοθάνατος έχοντας υποστεί τρομερά βασανιστήρια. Πριν πεθάνει, ο Νάνος Βασιλιάς εμπιστεύτηκε στον Γκάνταλφ ένα χάρτη για το Έρεμπορ.

Το έτος 2941, ο Γκάνταλφ γνώριζε ότι ο Σάουρον ήδη ετοίμαζε πόλεμο απ' το Ντολ Γκούλντουρ, και ότι μόλις εκείνος θα ένιωθε αρκετά δυνατός θα έκανε επίθεση στο Ρίβεντελ. Δυστυχώς, εκτός από το Ρίβεντελ, η μόνη δύναμη που είχε απομείνει για να αντισταθεί στην προσπάθεια που θα γινόταν απ' το Μίρκγουντ για να επανακτηθούν τα εδαφη της Άνγκμαρ, ήταν οι Νάνοι απ' τα Σιδερένια Βουνά. Ακόμη χειρότερα, ο Γκάνταλφ γνώριζε ότι ο Νοσφιστής ήταν ακόμη στο Έρεμπορ και ότι ο Σάουρον μπορούσε και θα χρησιμοποιούσε τον Δράκο με καταστροφικά αποτελέσματα, μόλις γινόταν ο ίδιος αρκετά δυνατός ώστε να επηρρεάσει το Νοσφιστή. Παρ' όλα αυτά, ο Σάρουμαν φαινόταν απρόθυμος να συμπλακεί με τις δυνάμεις του Σάουρον, αν και κανείς απ' το Λευκό Συμβούλιο δεν είχε καταλάβει ότι ήταν ήδη προδότης. Ένα βράδυ, ο Γκάνταλφ συναντήθηκε στο Μπρί με το Νάνο Θόριν Δρύασπι Β', ο οποίος επίσης έψαχνε, χωρίς πλάνο ή με μεγάλη ελπίδα, ένα τρόπο να επανακτήσει το Βασίλειο κάτω από το Βουνό. Ο Γκάνταλφ και ο Θόριν κατέστρωσαν τότε ένα σχέδιο (περισσότερο ο Γκάνταλφ παρά ο Θόριν) για να τραβήξουν τον δράκο έξω απ' το Βουνό και να ξαναπάρουν το βασίλειο. Τελικά, ο Γκάνταλφ επισκέφτηκε τον Μπίλμπο Μπάγκινς, ένα Χόμπιτ απ' το Σάιρ, ώστε να τον πείσει να πάει μαζί με τον Θόριν και την Ομάδα του στο Μοναχικό Βουνό, το Έρεμπορ, και να τους βοηθήσει. Σε αυτή την αποστολή ήταν που ο Γκάνταλφ βρήκε το σπαθί του, το Γκλάμντρινγκ, και ο Μπίλμπο το δικό του σπαθί, το Κεντρί, αλλά και το Ένα Δαχτυλίδι.

Ο Γκάνταλφ εντάχθηκε στην αποστολή για δύο λόγους, για να δει τι θα μπορούσε να κάνει ώστε να καταστραφεί ο δράκος, και για να προσπαθήσει να πείσει το Λευκό Συμβούλιο (ειδικά τον Σάρουμαν) να απομακρύνει τον Σάουρον απ' το Ντολ Γκούλντουρ. Κατά της διάρκεια της αποστολής των Νάνων ο Γκάνταλφ εξαφανίστηκε δυό φορές, μια για να ανιχνεύσει το δρόμο τους, και την άλλη για να "παρευρεθεί σε άλλες πιεστικές υποθέσεις", τη φύση των οποίων αρνούταν να συζητήσει. Στην πραγματικότητα παρευρέθηκε σε συνεδρίαση του Λευκού Συμβουλίου. Όταν ο Μπίλμπο Μπάγκινς βρήκε το Ένα Δαχτυλίδι, ο Γκάνταλφ εξαρχής ήταν δύσπιστος με την ιστορία που παρουσίασε το Χόμπιτ σχετικά με το πώς το βρήκε. Μίλησε λοιπόν ιδιαιτέρως με τον Μπίλμπο και τον ανάγκασε να πει την αλήθεια, και ταράχτηκε απ' την ιστορία του για τις δυνάμεις του Δαχτυλιδιού καθότι του φάνηκαν πολύ γνωστές. Ακόμη περισσότερο ίσως να τον τάραξε το γεγονός ότι ο Μπίλμπο, ένα σωστό και τίμιο Χόμπιτ, θα έλεγε ψέματα για το πώς συνέβησαν τα πράγματα.

Ο Γκάνταλφ εγκατέλειψε την ομάδα του Θόριν όταν έφτασαν στο Μίρκγουντ, ώστε να λάβει μέρος στην επίθεση του Λευκού Συμβουλίου στο Ντολ Γκούλντουρ, αποτέλεσμα της οποίας ήταν να οδηγηθεί έξω ο Νεκρομάντης (Σάουρον), αν και εκείνος αμέσως αποσύρθηκε στο φρούριό του, στο Μπαράντ-ντούρ, που ήταν έτοιμο πολύ καιρό πριν. Ο Γκάνταλφ επέστρεψε στην ομάδα του Θόριν ακριβώς τη στιγμή που ξεκίνησε η Μάχη των Πέντε Στρατών, φέρνοντας τα νέα για την άφιξη στρατού από Γκόμπλινς και Βάργκς. Ο Γκάνταλφ πολέμησε στη μάχη και βοήθησε στην εξάλειψη της απειλής των Γκόμπλινς. Ο Θόριν σκοτώθηκε στη μάχη, αλλά ο πρωταρχικός στόχος του Γκάνταλφ επετεύχθη. Με την καταστροφή του Νοσφιστή και την εκδίωξη του στρατού των Γκόμπλινς, ο Ντάιν Σιδηρόπους Β' έγινε Βασιλιάς κάτω απ' το Βουνό και επανέφερε το Έρεμπορ σε δυνατό βασίλειο. Μετά τη μάχη, ο Γκάνταλφ συντρόφευσε τον Μπίλμπο πίσω στο Σάιρ.

Επιστροφή στο Σάιρ

Ο Γκάνταλφ πέρασε τα χρόνια απ' το 2941 έως το 3001 της Τρίτης Εποχής ταξιδεύοντας στη Μέση-Γη σε αναζήτηση πληροφοριών για τον Σάουρον και το μυστηριώδες δαχτυλίδι του Μπίλμπο. Πέρασε όσο περισσότερο χρόνο μπορούσε στο Σάιρ, ενδυναμώνοντας τη φιλία του με τον Μπίλμπο και έγινε φίλος με τον Φρόντο, τον ανιψιό του Μπίλμπο, ενώ παράλληλα υποπτευόταν τον Σάρουμαν.

Το 3001 της Τρίτης Εποχής, κοντά στα 111ά γενέθλια του Μπίλμπο, ο Γκάνταλφ επέστρεψε στο Σάιρ φέρνοντας μαζί του πολλά πυροτεχνήματα για την περίσταση. Ο Μπίλμπο, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, φόρεσε το Δαχτυλίδι και εξαφανίστηκε, σαν αστείο στους παρευρισκόμενους. Αργότερα, καθώς αποχαιρετούσε τον Γκάνταλφ, ο οποίος ήξερε ήδη ότι σχεδίαζε να φύγει, ο Μπίλμπο άρχιζε να αλλάζει γνώμη σχετικά με το να αφήσει το δαχτυλίδι του στον Φρόντο, όπως είχε συμφωνήσει νωρίτερα να κάνει. Όταν ο Γκάνταλφ προσπάθησε να τον πείσει να το αφήσει, ο Μπίλμπο έγινε εχθρικός και κατηγόρησε τον Γκάνταλφ ότι προσπαθούσε να κλέψει το Δαχτυλίδι για προσωπικό του όφελος, αναφερόμενος σε αυτό ως "πολύτιμο". Εξοργισμένος απ' το ξέσπασμα του Μπίλμπο, ο Γκάνταλφ φάνηκε να ψηλώνει και να είναι απειλητικός, τρομάζοντας το Χόμπιτ και επαναφέροντάς τον πάλι στα λογικά του. Ζήτησε συγνώμη, παραδεχόμενος ότι το Δαχτυλίδι του προκαλούσε μπελάδες τελευταία, και, προτού φύγει απ' το Σάιρ για το ταξίδι του, το άφησε.

Προβληματισμένος από αυτό, ο Γκάνταλφ συλλογιζόταν βαθιά όσα συνέβησαν. Πριν αποχωρήσει από το Σάιρ, ο Γκάνταλφ έδωσε το Δαχτυλίδι στον Φρόντο, συμβουλεύοντάς τον να το κρατήσει ασφαλές. Για τα επόμενα δεκαεπτά χρόνια, ο Γκάνταλφ ταξίδεψε εκτενώς, ψάχνοντας για απαντήσεις. Αναζητώντας από καιρό το Γκόλουμ κοντά στη Μόρντορ, συνάντησε τον Άραγκορν, ο οποίος είχε πιάσει το πλάσμα στο Μίρκγουντ. Ο Γκάνταλφ ανέκρινε το Γκόλουμ και έμαθε ότι ο Σάουρον είχε αναγκάσει το Γκόλουμ με βασανιστήρια να πει ό,τι ήξερε για το Δαχτυλίδι. Ο Γκάνταλφ έφυγε απ' το Μίρκγουντ αμέσως μετά, και άφησε το Γκόλουμ με τα Ξωτικά του Βόρειου Μίρκγουντ. 

Η Προδοσία του Σάρουμαν

Μετά την επιστροφή στο Σάιρ, ο Γκάνταλφ πήγε αμέσως στο Φρόντο και επιβεβαίωσε τις υποψίες του με το να πετάξει το Δαχτυλίδι στο τζάκι του Φρόντο στη φωτιά, η οποία αποκάλυψε, στη Μαύρη Γλώσσα, την επιγραφή πάνω στο Δαχτυλίδι. Ο Γκάνταλφ, στη συνέχεια, είπε στον εμβρόντητο Φρόντο για το Ένα Δαχτυλίδι και την ιστορία του, καθώς και ότι ο Σάουρον θα επεδίωκε να το πάρει πίσω. Του ανέθεσε λοιπόν να πάει στο Ρίβεντελ με το Δαχτυλίδι και να κάνει ετοιμασίες ώστε να φύγει από το Σάιρ ήσυχα. Ιππεύοντας κοντά στο Σάιρ, ο Γκάνταλφ συνάντησε τον Ράνταγκαστ τον Καφετή, έναν άλλο μάγος, αναφερόμενος σε αυτόν ως "ο ξάδελφός του", ο οποίος του ζήτησε να αναζητήσουν τον Σάρουμαν το Λευκό καθότι οι Νάζγκουλ είχαν έρθει και διέσχισαν τον ποταμό Αντούιν.

Αφήνοντας ένα σημείωμα για τον Φρόντο στο πανδοχείο στο Μπρι, ο Γκάνταλφ έφυγε για το Ίσενγκαρντ για να μιλήσει με τον Σάρουμαν. Όταν έφτασε εκεί, όμως, ο Γκάνταλφ ανακάλυψε ότι ο Σάρουμαν ήθελε το Ένα Δαχτυλίδι για τον εαυτό του και ανακήρυξε τον εαυτό του ως Σάρουμαν των Πολλών Χρωμάτων. Προσπάθησε να πείσει τον Γκάνταλφ είτε να ενταχθεί μαζί του στην υπηρεσία του Σάουρον, έτσι ώστε να μπορούν τελικά να ελέγξουν τον Σκοτεινό Άρχοντα και ως εκ τούτου την επίτευξη καλών αποτελεσμάτων, αν και με κακό τρόπο, ή να τον βοηθήσει να βρει το Ένα Δαχτυλίδι. και έτσι θα μπορούσαν να πάρουν την εξουσία από τον Σάουρον. Ο Γκάνταλφ αρνήθηκε και κρατήθηκε αιχμάλωτος στην κορυφή του πύργου του Όρθανκ. 

Ταξίδι στο Ρίβεντελ

Αφού πέρασε ένα διάστημα ως κρατούμενος του Σάρουμαν, ο Γκάνταλφ τελικά διασώθηκε από τον Γκουάιχιρ, τον Αετό. Ο μεγάλος αετός τον πήγε στο Ρόχαν, όπου ζήτησε από τον βασιλιά Θέοντεν ένα άλογο. Ο Γκρίμα Φιδόγλωσσος, ένας κατάσκοπος του Σάρουμαν, άφησε τον Γκάνταλφ να πάρει όποιο άλογο ηθελε, αρκεί να το έκανε γρήγορα. Ιππεύοντας πίσω για το Σάιρ, ο Γκάνταλφ έφτασε πολύ αργά για τον Φρόντο, καθώς εκείνος είχε ήδη φύγει. Γνωρίζοντας ότι ο Φρόντο θα κατευθυνόταν προς το Ρίβεντελ, ο Γκάνταλφ ξεκίνησε για εκεί. Λίγο μετά την άφιξή του στο Μπρι, έμαθε ότι τα Χόμπιτς είχαν ήδη ξεκινήσει το ταξίδι για το Ρίβεντελ μαζί με τον Άραγκορν, τον σύμμαχο και παλιό του φίλο. Στη συνέχεια, ένα βράδυ, ο Γκάνταλφ αντιμετώπισε τους Νάζγκουλ του Σάουρον στο Γουέδερτοπ. Μετά από μια ολονύχτια μάχη με τα Δαχτυλιδοφαντάσματα, ο μάγος ήταν σε θέση τελικά να ξεφύγει, αν και τον καταδίωκαν τέσσερις από τους εννέα Νάζγκουλ.

Αρκετές ημέρες αργότερα, ο Φρόντο, ο Άραγκορν και οι υπόλοιποι έμειναν στο Γουέδερτοπ και ήρθαν αντιμέτωποι με τους υπόλοιπους πέντε Νάζγκουλ. Παρά τη διαφυγή τους, ο Φρόντο μαχαιρώθηκε από τον αρχηγό των Δαχτυλιδοφαντασμάτων, ο οποίος χρησιμοποίησε Λεπίδα της Μόργκουλ. Ο Γκάνταλφ ήταν σε θέση να ξεφύγει από τους τέσσερεις Νάζγκουλ και να φτάσει στο Ρίβεντελ με επιτυχία. Αρκετές ημέρες αργότερα, ο τραυματισμένος Φρόντο έφτασε στο Πέρασμα του Μπρούινεν, αν και οι Νάζγκουλ τον καταδίωξαν σε όλη τη διαδρομή ως εκεί. Ο Γκάνταλφ, μαζί με Έλροντ, έσωσαν τον Φρόντο από τους Νάζγκουλ, μαγεύοντας το νερό και παρασύροντάς τους μακριά. 

Ο Σχηματισμός της Συντροφιάς

Στο Ρίβεντελ, ο Γκάνταλφ μαζί με τον Φρόντο, τον Μπίλμπο και πολλούς άλλους, παρακολούθησαν το μυστικό Συμβούλιο του Έλροντ. Εκεί ο Γκάνταλφ εξήγησε στους άλλους πώς ο Σάρουμαν τον είχε φυλακίσει και πώς ο Λευκός Μάγος δημιουργούσε δικό του στρατό από Όρκς ώστε να ανταγωνιστεί τον Σάουρον. Ο Φρόντο προσφέρθηκε να είναι ο Δαχτυλιδοκουβαλητής και να πάει το Δαχτυλίδι στο Βουνό του Χαμού για να καταστραφεί. Ο Γκάνταλφ θέλησε να βοηθήσει και να προστατεύσει τον Φρόντο στην αποστολή του, μαζί με τους Άραγκορν, Μπόρομιρ, Λέγκολας και Γκίμλι. Ο Σαμ παρακολουθούσε στα κρυφά και του επετράπη να πάει λόγω του γεγονότος αυτού. Έτσι σχηματίστηκε η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού με ηγέτη τον Γκάνταλφ, ο οποίος αργότερα έπεισε τον Έλροντ να επιτρέψει στα ξαδέλφια του Φρόντο, Μέρρυ και Πίππιν, να γίνουν και εκείνοι μέλη της Συντροφιάς. Στη συνέχεια, μετά την προετοιμασία για το ταξίδι, η Συντροφιά έφυγε από το Ρίβεντελ και ο Γκάνταλφ οδήγησε την Συντροφιά νότια. Ο ίδιος και ο Άραγκορν οδήγησαν τα Χόμπιτς και τους συντρόφους τους σε μια ανεπιτυχή προσπάθεια να διασχίσουν το όρος Καράδρας. 

O Πόλεμος του δαχτυλιδιού

Τα Ορυχεία της Μόρια

Στη συνέχεια πήραν το "σκοτεινό και μυστικό δρόμο" μέσα από τα ορυχεία της Μόρια, προς μεγάλη ενόχληση του Άραγκορν, ο οποίος αν και είχε περάσει μέσα από τα Ορυχεία άλλη μία φορά, δεν είχε καμία επιθυμία να το ξανακάνει και φοβόταν για τον Γκάνταλφ αν τελικά πήγαιναν από εκεί. Καθώς προσπαθούσαν να εγκαταλείψουν τα ορυχεία, στη γέφυρα του Κάζαντ-ντούμ, ο Γκάνταλφ αντιμετώπισε ένα Μπάλρογκ, γνωστό ως ο "Χαμός του Ντούριν". Αυτός ήταν ένας από τους Μάιαρ που διέφθειρε ο Μέλκορ κατά τις πρώτες ημέρες της Άρντα.

Ο Γκάνταλφ σταμάτησε στη γέφυρα, στεκόμενος στη μέση του ανοίγματος, επιτρέποντας στους άλλους να διαφύγουν. Στο αριστερό του χέρι κράτησε το ραβδί του και στο δεξί χέρι το σπαθί του, το Γκλάμντρινγκ, που έλαμπε παγωμένο και λευκό. Ο Μπάλρογκ στάθηκε πάνω στη γέφυρα, αντιμέτωπος με τον Γκάνταλφ, και η σκιά γύρω του έμοιαζε σαν δύο τεράστια φτερά. Σήκωσε το μαστίγιό του και φωτιά έβγαινε από τα ρουθούνια του, αλλά ο Γκάνταλφ έμεινε σταθερός και δήλωσε ότι ο Μπάλρογκ δεν μπορούσε να περάσει. Συγκρούστηκαν και το σπαθί του Μπάλρογκ έσπασε, ενω στη συνέχεια, ο Γκάνταλφ σήκωσε το ραβδί του και το χτύπησε κάτω. Το ραβδί του έσπασε, αλλά η γέφυρα ράγισε στα πόδια του Μπάλρογκ. Η πέτρα κάτω από τον Μπάλρογκ έσπασε και έπεσε παίρνοντάς τον μαζί της στην άβυσσο, αλλά τα λουριά του μαστιγίου του έπιασαν τον Γκάνταλφ από τα πόδια, και οι δυό τους έπεσαν μαζί στο σκοτάδι. 

Ο Γκάνταλφ και ο Μπάλρογκ έπεφταν για μεγάλο χρονικό διάστημα και ο μάγος κάηκε από την φωτιά του Μπάλρογκ. Στη συνέχεια έπεσαν σε μια βαθιά λίμνη στα βάθη του βουνού, για την οποία ο Γκάνταλφ είπε αργότερα ότι ήταν κρύα όπως η παλίρροια του θανάτου και σχεδόν του πάγωσε την καρδιά. Πάλεψαν στο νερό μέχρι που τελικά ο Μπάλρογκ κατέφυγε στα σκοτεινά τούνελ, όπου ζούσαν πλάσματα πιο παλιά ακόμα και από τον Σάουρον. Ο Γκάνταλφ τον ακολούθησε μέχρις ότου τον οδήγησε στην περιστροφική Ατέλειωτη Σκάλα, και την ανέβηκαν μέχρι να φτάσουν στον Πύργο του Ντούριν στο βράχο του Ζιρακζίγκιλ, την κορυφή του Σίλβερτιν πάνω από τα σύννεφα. Εκεί πάλεψαν, μέχρι που επιτέλους ο Γκάνταλφ έριξε κάτω τον εχθρό του και ο Μπάλρογκ έσπασε την πλευρά του βουνού καθώς έπεσε. Στη συνέχεια, το σκοτάδι πήρε τον Γκάνταλφ και πέθανε. Το σώμα του βρισκόταν στη κορυφή. Ολόκληρη η μάχη, από την Γέφυρα του Κάζαντ-ντουμ έως τον θάνατο και των δύο, διήρκεσε δέκα ημέρες. Είκοσι μέρες αργότερα ο Γκάνταλφ επέστρεψε στη ζωή, και έπεσε σε έκσταση.

Τρεις ημέρες αργότερα βρέθηκε από τον Γκουάιχιρ, τον Άρχοντα των Αετών, τον οποίο είχε στείλει η Γκαλάντριελ για να τον βρει. Ο Γκάνταλφ μεταφέρθηκε στο Κάρας Γκάλαδον στο Λοθλόριεν, όπου θεραπεύτηκε και ντύθηκε στα λευκά, και έτσι έγινε ο Γκάνταλφ ο Λευκός. Στο Δάσος του Φάνγκορν συνάντησε τους Άραγκορν, Γκίμλι και Λέγκολας καθώς εκείνοι έψαχναν τον Μέρρυ και τον Πίππιν, οι οποίοι είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι από Όρκς κατά την απουσία του. Αποκαλύπτοντας τον εαυτό του και στους τρεις, εξήγησε πώς επέζησε και επέστρεψε. Εκεί, ο Γκάνταλφ προσπάθησε να πείσει τον Άραγκορν να πάει στο Ρόχαν αντ' αυτού, επιμένοντας πως υπήρχαν άλλα επείγοντα θέματα, όπως ο πόλεμος στο Ρόχαν που ήταν προ των πυλών και η επικείμενη επίθεση στο Έντορας από τον Σάρουμαν.

Φτάνοντας στο Ρόχαν με τους Άραγκορν, Γκίμλι και Λέγκολας, ο Γκάνταλφ ανακάλυψε ότι ο βασιλιάς Θέοντεν αποδυναμωνόταν από το πράκτορα του Σάρουμαν, τον Γκρίμα Φιδόγλωσσο. Ωστόσο, ο Γκάνταλφ γρήγορα την κυριαρχία που είχαν ο Φιδόγλωσσος και ο Σάρουμαν πάνω στον Θέοντεν.

Ενώ ο Θέοντεν και οι Ροχίρριμ κατευθύνονταν προς το Φαράγγι του Χελμ για να αντιμετωπίσουν τις ορδές του Ίσενγκαρντ, ο Γκάνταλφ πήγε στο Όρθανκ και ζήτησε από τον Δεντρογένη να ενθαρρύνει τους Έντς να τον βοηθήσουν να νικήσει τον Σάρουμαν και τους Ουρούκ-Χάι του.
  

H Πολιορκία της Γκόντορ 

Μετά την ανατροπή του Σάρουμαν, ο Γκάνταλφ έσπασε το ραβδί του αντιπάλου του και τον εξόρισε από το Τάγμα των Μάγων. Στη συνέχεια, πήρε τον Πίππιν μαζί του στη Γκόντορ για να βοηθήσει στην άμυνα της πόλης. Φτάνοντας στη Μίνας Τίριθ συναντήθηκε με τον Ντένεθορ Β' και προσπάθησε να τον συμβουλεύσει. Μετά την επίθεση του Φάραμιρ, ο στρατός της Μόργκουλ επιτέθηκε στην πόλη. Ο Γκάνταλφ παρείχε μεγάλη βοήθεια στη Λευκή Πόλη και κέρδισε πολύτιμο χρόνο που επέτρεψε στους Ροχίρριμ να σώσουν τη Γκόντορ κατά τη διάρκεια της Μάχης στα Πεδία του Πέλεννορ. Όταν ο πολιορκητικός κριός παραβίασε τις πύλες της πόλης, πολλά Όρκς μπήκαν μέσα επιτιθέμενα, ωστόσο ο Γκάνταλφ βοήθησε να σκοτωθούν μερικά. Με την άφιξη του Ρόχαν, καθώς και με τις εκκλήσεις του Πίππιν σχετικά με την πρόθεση του Ντένεθορ να σκοτώσει τον Φάραμιρ και τον εαυτό του, ο Γκάνταλφ έσπευσε να βοηθήσει τον Φάραμιρ, παίρνοντάς τον από την πυρά και προσπαθώντας να αποτρέψει τον Ντένεθορ από την αυτοκτονία. Ωστόσο, τρελός από τη θλίψη του και τα μηνύματα του Σάουρον μέσω του Παλαντίρ της Μίνας Τίριθ, ο Ντένεθορ έπεσε στην πυρά. Λίγο αργότερα, ο Γκάνταλφ ανέθεσε τον έλεγχο της πόλης στον Πρίγκιπα του Ντολ Άμροθ.

H Πτώση του Σάουρον

Ο Γκάνταλφ, παράλληλα με τον Άραγκορν, οδήγησε την τελική μάχη εναντίον των δυνάμεων του Σάουρον στη Μαύρη Πύλη, επιχειρώντας μια ολομέτωπη μάχη για να αποσπάσουν την προσοχή του Σκοτεινού Άρχοντα μακριά από τον Φρόντο και τον Σαμ, οι οποίοι την ίδια στιγμή ανέβαιναν στο Βουνό του Χαμού για να καταστρέψουν το Δαχτυλίδι. Αν και οι δυνάμεις του καλού ήταν σε μεγάλο βαθμό λιγότερες, ήταν σε θέση να συγκρατήσουν τον εχθρό μέχρι τα Χόμπιτς να φτάσουν στην κορυφή του Βουνού του Χαμού. Στο γκρεμό του Βουνού, κοιτώντας κάτω τις φωτιές, ο Φρόντο υπέκυψε τελικά στη δύναμη του Δαχτυλιδιού και το φόρεσε στο δάχτυλό του. Ωστόσο, το Γκόλουμ, το οποίο δεν μπορούσε να αντέξει τη σκέψη ότι το Δαχτυλίδι θα καταστραφεί, όρμησε στο Φρόντο, δάγκωσε και έκοψε το δάχτυλό του και μαζί και το Δαχτυλίδι. Το Γκόλουμ και το "πολύτιμό" του έπεσαν στη φωτιά, και το Δαχτυλίδι τελικά καταστράφηκε. Χωρίς τις προσπάθειες του Γκάνταλφ, ο Σάουρον μπορεί να είχε μάθει πού ήταν τα δύο Χόμπιτς και να τα σκότωνε προτού μπορέσουν να ολοκληρώσουν το έργο τους.

Τέσσερα χρόνια μετά την καταστροφή του Δαχτυλιδιού, ο Γκάνταλφ πέρασε κάποιο χρονικό διάστημα με τον Τομ Μπομπαντίλ. Στη συνέχεια, αφού πέρασε πάνω από 2.000 χρόνια στη Μέση-Γη, αναχώρησε μαζί με τους Φρόντο, Γκαλάντριελ, Κέλεμπορν, Μπίλμπο και Έλροντ πέρα ​​από τη θάλασσα για τους Αθάνατους Τόπους, και ποτέ δεν φάνηκε ξανά στη Μέση-Γη.